آداب و رسوم عید فطر در ترکیه

ماه رمضان ماهی است که مردم برای کمک به فقیران به رقابت می پردازند. بخشش و انعام به عالی ترین حد خود می رسد. خانه ها و سر سفره ها پر از میهمانان می گردد. مهربانی ها و غذا ها تقسیم می گردد. روزه باعث تزکیه بدن و روح می شود. با به پایان رسیده ماه رمضان، مردم به انتظار ماه رمضان دیگر می نشینند و از این که توانستند یک ماه را به خوبی و خوشی در عبادت و اطاعت خداوند سپری کنند، جشن می گیرند. به این روز، عید فطر گفته می شود. در دوره عثمانی از روزها قبل مردم آماده استقبال از عید فطر می شدند.
بر اساس اطلاعات موجود در منابع، در دوره عثمانی با فرا رسیدن عید رمضان، کارمندان و درجه داران دولتی معادل یک ماه حقوق خود عیدی می گرفتند. در زمانهایی که خزانه دولتی با کمبود بودجه مواجه بود، این عیدی به نصف حقوق ماهیانه تقلیل می یافت و در شرایط شخت تر اصلا پرداخت نمی شد. در روز اول عید، در زندانها و بین محکومین حلوا پخش می شد. آن دسته از محکومین که رفتار مناسبی از خود نشان داده بودند و دو سوم از دوره محکومیت خود را سپری کرده بودند، مشمول عفو شده و به مناسبت عید آزاد می گردیدند.
مراسم گرامیداشت عید فطر از سده 15 به بعد، به تشریفات و برنامه بسیار مهم در دربار عثمانی تبدیل شد. جشن های بزرگداشت عید فطر در دربار عثمانی بصورت مرتب و از قبل برنامه ریزی شده انجام می گرفت. عید با شلیک توپ در روز عرفه یعنی یک روز قبل از عید آغاز می شد و در آخرین روز عید با شلیک یک توپ دیگر به هنگام عصر پایان می یافت.
در اولین صبح روز عید، پادشاه به همراه گروه بزرگی از درباریان و عالمان دینی برای اقامه نماز عید به سوی مسجد راه می افتاد. پس از اقامه نماز نیز به همراه همین دسته بزرگ دوباره به راه افتاده و به دربار باز می گشت. این دسته بزرگ 'دسته عید' نامیده می شد. نماز عید در بزرگترین مسجد شهر اقامه می گردید. این مسجد معمولا مسجد ایاصوفیه و یا سلطان احمد بود که در نزدیکی کاخ توپکاپی قرار داشت. مسجدی را که قرار بود نماز عید در آن اقامه گردد، معمولا قبل از فرا رسیدن عید از سوی پادشاه انتخاب می شد. پادشاه از اندرون دربار خارج شده و بر اسب خود که از قبل با این هدف تزئین و آماده شده بود، سوار می گردید. سپس به همراه ارکان دولتی به سوی مسجد مورد نظر به راه می افتاد. پس از اقامه نماز عید، دسته به همان شکل و با همان نظم و ترتیب دوباره آماده شده و در معیت پادشاه به کاخ باز می گشت. همه ارکان دولتی موجود در دسته منجمله صدر اعظم پادشاه را بدرقه می کردند و پس از ورود پادشاه به دربار، مراسم مخصوص 'دسته عید' به پایان می رسید.
پادشاه پس از اقامه نماز عید و بازگشت به دربار، تبریکات ارکان دولتی و نیز خانواده اش را به مناسبت عید می پذیرفت و به آنها تبریک می گفت. ابتدا جهت تبریک عید به مادرش والده سلطان، وارد بخش اندورن دربار شده و نزد مادرش می رفت. دست او را بوسیده و عید را به وی تبریک می گفت. سپس تبریکات خانوداه و فرزندانش را می پذیرفت و عید را به آنها تبریک می گفت. در نهایت نیز بر روی تختی که در اندرون دربار و مقابل 'اتاق مخصوص' گذاشته می شد، نشسته و تبریکات 'مردم اندرونی' را که ساختار داخلی دربار عثمانی را تشکیل می دادند، می پذیرفت.
پس از پایان تبریکات، نوبت برپایی ضیافت بود. پادشاهان عثمانی، در اعیاد خاص جشنهای بزرگی مخصوص عامه مردم نیز ترتیب می دادند. این مراسم از نقطه نظر دیدار مردم با پادشاه و ایجاد وحدت و یکپارچگی بین مردم و حکومت حائز اهمیت بود. در دربار پادشاه نیز مراسم مختلفی ترتیب می یافت. در میدانهای شهر مردم جمع می شدند. بندبازان، هنرمندان، شعبده بازان و بطور خلاصه هر کسی که صاحب هنر بود، به این میدان می آمد و با اجرای برنامه برای مردم آنها را سرگرم می کرد. اسباب و وسایل شادی و تفریح کودکان نیز مهیا می شد. تابها و چرخ و فلکهای بزرگ به میدان آورده می شد. بازیهای تئاتر مختلف منجمله سایه بازی اجرا می شد. بادبادک و بادکنک فروشها، حلوا شکری های رنگارنگ، دوره گردهایی که اسباب بازی و خوراکیهای مختلفی را برای فروش می آوردند، میدان را پر می کردند.
برخی از آمادگی ها نیز در داخل خانه ها انجام می یافت. این آمادگیها امروز هم رایج است و انجام می گیرد. در اولین مرحله، پس از یک خانه تکانی کامل، همه جای خانه بطور کامل تمیز و مرتب می شود. سپس برای تمامی اعضای خانواده لباسهایی که عیدی نامیده می شود، آماده می گردد. بویژه برای کودکان در این روز، بسته به وسع خانواده لباسهای نو خریداری می شود.
در زمانهای قدیم، در تمامی شهرها و در راس استانبول، حمامها در روز عرفه تا ساعات صبح باز بودند. رسم بود که همه مردم در روز عرفه حمام کنند. به این آب، آب عرفه گفته می شود. امروز نیز این رسم رایج است. بدلیل هیجان و شور و اشتیاق عید، برخی از گروههای شغلی و برخی اصناف در مقایسه با سایر گروهها بیشتر کار می کنند. از جمله این اصناف می توان قنادی ها، خیاطان، آرایشگران، نانوایی ها و کفاشان را نام برد.
یکی از ویژگیهای مرسوم عید از زمانهای گذشته تا به امروز، غذاها و خوراکیهای مخصوص عید می باشد. در آشپزخانه ها، خوراکیها و شربتهای مخصوص عید آماده می گردد. در این روز غذاها در ظرفهای گرانقیمت کریستال و یا چینی گذاشته شده و با آن از میهمانان پذیرایی می گردد. در مواردی که عید با روزهای گرم تابستان مصادف می شد، شربتها در داخل کاسه های بسیار ظریفی که از یخ کنده کاری شده بودند، ریخته شده و به میهمانان تعارف می شد.
هم در زمانهای گذشته و هم امروزه در عید فطر با این عنوان که بدن پس از تحمل یک ماه گرسنگی نیاز بیشتری به کالری دارد، به شیرینی اهمیت زیادی داده می شود. باقلواها، شیرینی های خامه ای، گردویی، شیرینی لفمه ای، شیرینی خرما، حلوا، نوعی شیرینی موسوم به کادایف و نوعی کیک شربت دار بنام روانی، انواع راحت الحلقومها و نیز شیرینی عاشوره از مهمترین شیرینی هایی هستند که در روز عید به میهمانان تعارف می شوند. در کنار شیرینی ها، انواع دلمه ها و نانها نیز آماده شده و بر سر سفره جای می گیرند. شربت گل سرخ، عسل، تمرهندی، آب غوره و نارنج نیز از شربتهای پرطرفدار عید فطر از زمانهای گذشته تا به امروز هستند.
در آخرین روز ماه رمضان یعنی یک روز مانده به عید فطر به زیارت قبور می روند. بر سر قبر قرآن قرائت شده و دعا خوانده می شود، بر روی قبرها آب پاشیده می شود و قبرها تمیز می شوند.
یکی دیگر از مراسم و آدابی که از گذشته های دور تا به امروز ادامه یافته است، کارهایی است که صبح روز عید و دیگر روزهای عید انجام می گیرد. در اولین صبح عید فطر افرادی که در طول ماه رمضان با طبل زدن وظیفه بیدار کردن مردم برای سحری را بر عهده داشتند، این بار با زدن طبل، مردم را برای اقامه نماز عید فطر بلند می کنند. تمامی مردان خانواده، حتی پسر بچه ها نیز به مسجد رفته و نماز عید را اقامه می کنند. پس از اقامه نماز عید، انسانها در خروجی مسجد عید را به یکدیگر تبریک می گویند. مردان به خانه بازگشته و عید اعضای خانواده را نیز تبریک می گویند. کودکان دست بزرگترها را بوسیده و از آنها عیدی می گیرند. صبحانه خورده می شود. کودکان در حالیکه لباس عید بر تن کرده اند، به دم درب تک تک خانه می روند و هدایای کوچکی به عنوان عیدی جمع آوری می کنند. اعضای کوچک فامیل و همسایگان به دیدار بزرگترها می روند، دست آنها را بوسیده و عید را به آنها تبریک می گویند.
در عید فطر معمولا با شیرینی و شکلات از میهمانان پذیرایی می شود. باقلوا و راحت الحلقوم معمولا در راس این شیرینی ها قرار دارد.از آنجاییکه در این عید شیرینی و شکلات زیاد خورده می شود، به این عید، عید شیرینی نیز گفته می شود. اما اگر فردی از فاصله دور و یا به وقت غذا برای دید و بازدید عید برود، از وی با خوراکیها نیز پذیرایی می گردد.
یکی دیگر از آداب و رسوم بسیار مهم در رابطه با عید این است که در روز عید به دیدن افرادی می رویم که مدت زمان زیادی است از آنها خبر نداریم. در روز عید کدورتها بر طرف می شود و قهرها آشتی می کنند.